Andermaal toeval? Op de dag na de verkiezingen voor de Tweede Kamer in Nederland werd bekendgemaakt dat de EU de Schengen akkoorden versterkt gaat doorpakken. Gisteren, 6 december werd bekendgemaakt dat er een reeks maatregelen aankomt om de rechten van EU-burgers te versterken. Allebei issues die niet hoog op de agenda staan van de winnaar van de verkiezingen, in casu de heer Geert Wilders, die nogal wat bedenkingen heeft over Europa. Het Europees burgerschap is evenwel een van de belangrijkste resultaten van de EU. Ter gelegenheid van de 30e verjaardag van het Europees burgerschap presenteerde de Europese Commissie gisteren een pakket maatregelen om de EU burgerschapsrechten in de hele Unie te versterken. Personen met de nationaliteit van een EU-lidstaat genieten een reeks rechten en voordelen die verschillen van de rechten die verbonden zijn aan de nationaliteit van een specifieke lidstaat, waaronder het recht op vrij verkeer, consulaire bescherming en actieve deelname aan democratische processen.
In het gepubliceerde verslag over het EU burgerschap 2023 wordt gewezen op de vooruitgang die sinds de publicatie van het laatste verslag over het burgerschap in 2020 is geboekt bij het versterken en bevorderen van burgerschapsrechten, gemeenschappelijke waarden en democratische participatie in de EU. De Commissie stelde gisteren voor de regels van de richtlijn inzake consulaire bescherming te wijzigen teneinde EU-burgers in het buitenland in tijden van crisis te beschermen en te ondersteunen. Dit voorstel is opgesteld in nauwe samenwerking met de hoge vertegenwoordiger, onder wiens gezag de EDEO en de EU-delegaties in derde landen werken. Als onderdeel van het pakket presenteert de Commissie ook nieuwe richtsnoeren over het recht op vrij verkeer, een gids met goede verkiezingspraktijken voor burgers met een handicap, een compendium van e-stem praktijken en een gids voor EU burgerschap.
De Commissie keurde gisteren ook haar eerste verslag over de uitvoering van de verordening over het Europees burgerschapsinitiatief goed en publiceert de meest recente euro barometer enquête over burgerschap en democratie, waarin wordt nagegaan in welke mate EU-burgers zich bewust zijn van hun burgerschapsrechten.
Het versterken van de EU burgerschapsrechten
Een van de initiatieven is een voorstel van de Commissie om de EU-richtlijn inzake consulaire bescherming te herzien, zodat EU-burgers beter en gemakkelijker worden beschermd in een derde land wanneer het land waarvan zij de nationaliteit hebben daar geen consulaat of ambassade heeft. Daarom moeten EU-burgers duidelijkere informatie kunnen krijgen en hun recht op bijstand en bescherming kunnen uitoefenen. Het voorstel van vandaag omvat de volgende maatregelen:
*vereenvoudiging van procedures en optimaal gebruik van het Europese wereldwijde netwerk van EU-delegaties en ambassades en consulaten van de lidstaten teneinde burgers in nood beter te helpen;
*versterking van de crisis paraatheids- en -responsmaatregelen, onder meer door regelmatig consulaire crisisoefeningen te houden en consulaire crisisplannen op te stellen met een beoordeling van mogelijke risico’s en een raming van het aantal aanwezige EU-burgers voor elk land;
*het sturen van gezamenlijke teams van consulaire deskundigen om het diplomatieke en consulaire personeel in geval van een crisis te versterken.
De herziene richtsnoeren inzake vrij verkeer hebben tot doel de autoriteiten van de lidstaten en de nationale rechtbanken te helpen bij de correcte toepassing van de EU-regels inzake vrij verkeer. De vorige versie van de richtsnoeren van 2009 werd bijgewerkt, met name om de ontwikkelingen in de jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie onder de aandacht te brengen en om rekening te houden met de diversiteit van gezinnen, waaronder regenbooggezinnen. De nieuwe richtsnoeren behelzen juridische en praktische toelichting bij en voorbeelden van belangrijke kwesties in verband met het recht van vrij verkeer.
Het verslag over het burgerschap 2023 bevat een overzicht van alle relevante beleidsinitiatieven inzake het EU burgerschap sinds 2020, zoals het faciliteren van reizen tijdens de pandemie door middel van het digitale EU covid certificaat, initiatieven om de problemen aan te pakken waarmee mobiele EU-burgers worden geconfronteerd en inspanningen om inclusieve democratische processen te versterken en gelijke kansen bij verkiezingen te waarborgen. Zoals aangekondigd in de strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030, bevat de gids met goede verkiezingspraktijken voor burgers met een handicap een overzicht van goede verkiezingspraktijken uit verschillende lidstaten met als doel de deelname van burgers met een handicap aan het verkiezingsproces verder te verbeteren. Het gisteren gepresenteerde compendium van e-stem praktijken bundelt praktijken op het gebied van e-stemmen en andere informatie- en communicatietechnologieën uit alle lidstaten om de uitoefening van het kiesrecht in de EU verder te bevorderen.
Als follow-up van de Conferentie over de toekomst van Europa presenteert de Commissie een gids voor EU burgerschap, die EU-burgers de meest essentiële informatie over hun rechten verschaft, met bijzondere aandacht voor jongeren en personen die onlangs het EU burgerschap hebben verworven. Uit de eurobarometer enquête over burgerschap en democratie 2023, die samen met het burgerschapspakket is gepubliceerd, blijkt dat 50 % van de respondenten zich goed geïnformeerd voelt over hun EU burgerschapsrechten, maar ook dat 33 % zich niet erg goed geïnformeerd voelt en dat 16 % zich zelfs helemaal niet geïnformeerd voelt.
In het eerste verslag over de werking van het Europees burgerinitiatief (EBI) wordt nader ingegaan op de vooruitgang die is geboekt sinds de herziening van de verordening in 2020 en wordt een reeks praktische maatregelen aangekondigd om de betrokkenheid van Europese burgers bij de democratische processen van de EU verder te verbeteren, zoals het voortzetten en stroomlijnen van de inspanningen om het EBI meer bekendheid te geven (dit laatste in samenwerking met het Europees Parlement en de lidstaten) en het systematisch raadplegen van organisatoren van succesvolle initiatieven bij het ontwikkelen van beleidsvoorstellen naar aanleiding van deze initiatieven. De Commissie is vastbesloten ervoor te zorgen dat EU-burgers hun rechten ten volle kunnen uitoefenen en zal nauwlettend blijven toezien op de correcte uitvoering van de regels inzake het EU burgerschap, waaronder de regels inzake vrij verkeer. In 2026 zal de Commissie haar volgende verslag over het EU burgerschap presenteren.
Achtergrond
Dit jaar is het 30 jaar geleden dat het Verdrag van Maastricht in werking is getreden . Misschien herinnert u zich de Nederlandse minister-president Ruud Lubbers nog, die toen voorzitter was. Hij wilde snel en efficiënt vergaderen, liet broodjes met melk aanrukken voor de lunch en dat kostte hem zijn politieke Europese carrière. Een van de belangrijkste verworvenheden van de EU is verankerd: het EU burgerschap, een status voor iedereen die de nationaliteit van een EU-lidstaat heeft. Het EU burgerschap brengt een aantal rechten en voordelen met zich mee die verschillen van de rechten die verbonden zijn aan de nationaliteit van een specifieke lidstaat. De aan het EU burgerschap ontleende rechten omvatten het recht op non-discriminatie op grond van nationaliteit, het recht om vrij te reizen en te verblijven in de EU, het actief en passief kiesrecht bij verkiezingen voor het Europees Parlement en bij lokale verkiezingen, het recht op consulaire bescherming, het recht om een verzoekschrift in te dienen bij het Europees Parlement of om een klacht in te dienen bij de Europese Ombudsman, het recht om een Europees burgerinitiatief te lanceren of te ondersteunen, en het recht om contact op te nemen met en een antwoord te ontvangen van elke EU-instelling. Deze rechten gelden in alle 27 EU-lidstaten.
Overeenkomstig artikel 25 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie brengt de Commissie om de drie jaar verslag uit over de toepassing van de rechten op het gebied van non-discriminatie en EU burgerschap. Het laatste voortgangsverslag werd in 2020 gepubliceerd, samen met de mededeling “Verslag over het EU burgerschap 2020”.
De Flash Eurobarometer over burgerschap en democratie heeft betrekking op een aantal kwesties in verband met het EU burgerschap, zoals de mate waarin Europeanen bekend zijn met hun status als EU-burger en hun begrip van de belangrijkste daaraan verbonden rechten. Er werd onder meer gepeild naar de houding van burgers ten aanzien van verkiezingskwesties, buitenlandse inmenging en de rol van het maatschappelijk middenveld. Tussen april 2023 en mei 2023 werden er 25 722 personen van 15 jaar en ouder uit alle EU-lidstaten telefonisch ondervraagd.
