Ook AFM in transitie

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft volgens haar zojuist uitgebrachte jaarverslag  in 2016 effectief gewerkt aan de verkleining van risico’s voor consumenten en beleggers. De  AFM investeerde daarbij in technologie en nieuwe toezichtmethodieken op basis van gedragswetenschappen. Internationaal wordt meer en meer samenwerking gezocht, volgens de AFM. Met een gerichte toezichtaanpak wil de toezichthouder bestaande problemen oplossen en toekomstige problemen voorkomen. Ingrijpen blijft nodig, aldus de toezichthouder, die  in het afgelopen jaar 750 maatregelen trof en een bedrag van 8,5 euro  miljoen aan boetes oplegde.

Merel van Vroonhoven, voorzitter van het bestuur van de AFM ligt het een en ander als volgt toe: “We hebben in 2016 goede voortgang geboekt met drie strategische prioriteiten, gericht op het verkleinen van de risico’s in de financiële markten, het vernieuwen van ons toezicht en het vergroten van de wendbaarheid van onze organisatie. In de financiële sector bewegen geldstromen, producten, diensten en data zich in toenemende mate vrij over de landsgrenzen en over de grenzen van de traditionele sectoren. Dat biedt kansen voor economische groei en innovatie maar brengt ook nieuwe risico’s met zich mee. Om deze risico’s te verkleinen blijven we scherp toezicht houden. Nu het economisch weer beter gaat ontstaat de verleiding de regels te versoepelen. Maar juist door de toenemende complexiteit van de financiële markten is wat ons betreft versoepeling van regels niet aan de orde. Nieuwe methoden van toezicht én aanpassing van wetgeving blijven nodig. Technologische ontwikkelingen en het grensoverschrijdend verkeer stellen hoge eisen aan de wijze waarop wij toezicht houden en de methoden die wij daarvoor gebruiken. Internationale samenwerking is cruciaal en onontkoombaar. We pleiten daarom voor een versterking van de internationale samenwerking van EU-toezichthouders. Wetgevers en toezichthouders zijn gezamenlijk verantwoordelijk om kwetsbare consumenten en beleggers juist in deze nieuwe dynamiek te beschermen. Gezien de snelle technologische ontwikkelingen in de financiële sector vindt de AFM dat het gebruik van data en de toepassing van technologie een hogere prioriteit moeten krijgen op de publieke agenda.”
Ongewenste financiële risico’s

De aanpak van de AFM is gericht op het oplossen van bestaande problemen in de markt en het voorkomen van toekomstige problemen voor consumenten en beleggers.  Zo zijn tienduizenden consumenten met een krediet waarop niet of nauwelijks werd afgelost geholpen. Deze kredieten, waaronder zogenoemde rentekredieten, zijn omgezet naar een lening waarop wel wordt afgelost. Daarnaast zijn groepen klanten vier procentpunt minder rente gaan betalen op een doorlopend krediet. Bovendien is op advies van de AFM door de derivatencommissie een herstelkader gepresenteerd, zodat banken passende compensatie gaan bieden aan ongeveer 19.000 gedupeerde mkb’ers met een rentederivaat.
In het voorkomen van toekomstige problemen voor consumenten en beleggers is voortgang geboekt. Alle Nederlandse aanbieders van flitskrediet zijn gestopt. In 2016 heeft de AFM ook krachtig opgetreden en 22 boilerrooms op een openbare waarschuwingslijst geplaatst en 783 consumenten gewaarschuwd dat zij voorkomen op bel lijsten van boilerrooms. De AFM heeft daarnaast internationaal het voortouw genomen voor een reclameverbod op riskante beleggingsproducten.
Op de hypothekenmarkt wil de AFM voorkomen dat huiseigenaren met een aflossingsvrije hypotheek aan het einde van de looptijd met een schuld blijven zitten die ze niet kunnen afbetalen. De AFM heeft de grootste banken verzocht om een plan van aanpak om hun kwetsbare klanten actief te benaderen en te helpen bij het vinden van alternatieven. Ook is onlangs een leidraad gepubliceerd die duidelijkheid geeft over de berekening van de vergoeding voor het vervroegd aflossen van een hypotheek. Hierdoor betalen huizenbezitters bij vervroegd aflossen een eerlijke vergoeding. In 2017 gaat de AFM samen met de markt experimenten uitvoeren om te kijken hoe potentieel kwetsbare consumenten kunnen worden aangezet tot het aflossen van hun hypotheek.
Pensioenen
Realistische en begrijpelijke pensioencommunicatie is van belang opdat een pensioentekort in een vroeg stadium kan worden gesignaleerd. Daarbij haat de aandacht naar groepen die kwetsbaar zijn, zoals zzp’ers en gescheiden mensen. Zo is in 2016 de informatie verbeterd van onder meer het risico op korten, de mogelijkheden bij afkoop van pensioen en het beeld dat wordt geschetst in Uniforme Pensioenoverzichten (UPO’s). In het gepubliceerde “positon paper” van de AFM krijgt de vernieuwing van het pensioenstelsel vorm met een persoonlijke pensioenrekening voor iedere deelnemer. In dit stelsel moet ruimte zijn voor verschillen tussen deelnemers en bestaat een goede balans tussen keuzevrijheid en bescherming van de deelnemer.
Europese regelgeving kapitaalmarkten
Het toezicht op de kapitaalmarkten en de bescherming van de belegger krijgt een steeds sterker internationaal karakter. Door Europese regelgeving krijgt de AFM er nieuwe taken bij. In 2016 is veel geïnvesteerd in het voorbereiden van de markt op het gebied van marktmisbruik (MAR) en kapitaalmarkten (MiFID II – Markets in Financial Instruments Directive). Het doel van MiFID II is het efficiënter en transparanter maken van Europese financiële markten en het vergroten van de bescherming van beleggers. In het prospectustoezicht was er een stijging van 17% van het aantal ter goedkeuring voorgelegde prospectussen. Daarvan zijn dertien aanvragen afgekeurd.
In een grensoverschrijdende financiële sector is internationale samenwerking tussen regelgevers en toezichthouders van groot belang om het gedrag van ondernemingen en het gebruik van data te reguleren. De AFM maakt zich sterk voor verregaande samenwerking en bekleedt een aantal posities in het internationale speelveld, zoals het voorzitterschap van het ESMA comité voor beleggersbescherming en het voorzitterschap van de Monitoring Group die toeziet op de vaststelling van de mondiale standaarden voor accountants.
Controle op accountants
Vertrouwen is een randvoorwaarde voor het goed functioneren van financiële markten en bescherming van financiers. Accountants worden om die reden intensief gecontroleerd op de kwaliteit van de wettelijke accountantscontrole. In 2016 hebben de vier grootste accountantskantoren boetes gekregen omdat zij tekort schoten bij de controle van jaarrekeningen, waardoor de betrouwbaarheid van informatie onder druk staat. Ook werden onvoldoende presterende accountantskantoren die geen controle voor OOB’s (organisaties van openbaar belang) uitoefenen, onder verscherpt toezicht geplaatst. In 2017 rapporteert de AFM opnieuw over de kwaliteit van de wettelijke controles bij de vier grootste kantoren. Ook worden resultaten gepubliceerd van het onderzoek naar de implementatie en borging van verbetermaatregelen en veranderplannen van OOB-accountantsorganisaties.
Formele en informele maatregelen
In 2016 resulteerde scherper toezicht in een reeks van formele en informele maatregelen. Het aantal formele maatregelen is in 2016 met 100 bijna verdubbeld ten opzichte van 2015. Er zijn meer lasten onder dwangsom opgelegd, voornamelijk aan flitskredietaanbieders. Er zijn ook meer aanwijzingen en meer openbare waarschuwingen gegeven. De openbare waarschuwingen hadden vooral betrekking op boiler rooms en malafide aanbieders van financiële producten. Het aantal informele maatregelen betrof 650 in 2016, dat zijn er 75 meer dan in 2015. In totaal zijn er in 2016 15 boetes opgelegd. Daar zaten vooral veel zwaardere, complexe en daardoor arbeidsintensieve zaken tussen. Het totaalbedrag aan opgelegde boetes bedroeg €8,5 miljoen.
Expertisecentrum
Het vorig jaar opgerichte Expertisecentrum jaagt de technologische en methodologische vernieuwing aan binnen de AFM. Door gebruik te maken van data en de analyse daarvan wordt de effectiviteit vergroot. Daarnaast heeft de AFM haar toezicht versterkt met kennis uit de gedragswetenschappen. In het toezicht is veel aandacht voor goede informatieverstrekking en   productontwikkelingsprocessen. Maar voor de toezichthouder is dat blijkbaar niet genoeg. Immers, consumenten blijken niet altijd rationeel keuzes te maken en worden beïnvloed door de wijze waarop informatie wordt gepresenteerd. Daarom kijkt de toezichthouder nu met hulp van inzichten uit de gedragswetenschappen naar de wijze waarop producten worden aangeboden. Zoals bekend is samen met De Nederlandsche Bank en de AFM de InnovationHub en de zogenoemde “regulatory sandbox” of ‘maatwerk voor innovatie’ opgezet. Hier wordt ruimte aangeboden aan innoverende marktpartijen, zodat zij innovaties kunnen ontwikkelen in het belang van de klant.
Toezicht op toezicht
De veranderende omgeving vraagt om wendbaarheid van de organisatie. De organisatiestructuur bij de AFM is vereenvoudigd en het besturingsmodel aangescherpt.  Als onderdeel van haar strategie laat de toezichthouder zichzelf regelmatig beoordelen om zo haar toezicht te toetsen en te verbeteren. In 2016 hebben de Commissie Ottow (bestuurderstoetsingen), Alvarez & Marsal (rentederivaten) en het Internationaal Monetair Fonds (AFM-breed) onderzoek gedaan.