De Algemene Rekenkamer luidt de noodklok over de staat van toezicht en handhaving in Nederland. In het rapport “Door de mazen van toezicht en handhaving” concludeert de Rekenkamer dat de overheid jaarlijks miljarden euro’s misloopt door falend toezicht op fraude, milieuvervuiling en witwassen. Ook wordt het rechtsgevoel van burgers en bedrijven ondermijnd doordat overtreders zelden worden aangepakt.
Het rapport is gebaseerd op 54 onderzoeken die de Rekenkamer in de afgelopen twaalf jaar uitvoerde. De conclusie is hard: tekortkomingen in capaciteit, samenwerking en informatie-uitwisseling zorgen ervoor dat de overheid “chronisch achter de feiten aanloopt”.
Miljarden verdwijnen, slachtoffers blijven onbeschermd
Volgens de Rekenkamer verdwijnt er jaarlijks tot 16 miljard euro via witwassen, terwijl bij zorgfraude slechts een fractie van de schade wordt opgespoord. Ook arbeidsongevallen en mensenhandel blijven grotendeels buiten beeld, met duizenden directe slachtoffers per jaar.
Het gebrek aan handhaving tast volgens de Rekenkamer het vertrouwen in de rechtsstaat aan. Wie ziet dat regels niet worden nageleefd en overtreders ermee wegkomen, verliest het vertrouwen in overheid en rechtvaardigheid, aldus het rapport.
Vier rode draden van falend toezicht
De Rekenkamer onderscheidt vier structurele problemen die elkaar versterken:
- Geringe pakkans bij ernstige overtredingen
Slechts een klein deel van de overtreders wordt daadwerkelijk aangepakt. Bij zorgfraude leiden de miljarden aan schade per jaar bijvoorbeeld tot slechts enkele tientallen strafzaken. Capaciteitsgebrek en moeizame samenwerking tussen instanties spelen een grote rol. - Gebrekkige informatie-uitwisseling
Toezichthouders werken met verouderde ICT-systemen en uiteenlopende definities. Cruciale informatie wordt niet gedeeld, mede doordat privacyregels vaak strikter worden geïnterpreteerd dan nodig is. - Onduidelijke keuzes in handhaving
Er is geen eenduidig beleid over welke zaken prioriteit krijgen. Instanties werken vanuit hun eigen perspectief, waardoor samenwerking stokt en willekeur in de aanpak ontstaat. - Gebrek aan inzicht in effectiviteit
Concrete en meetbare doelen ontbreken vaak, waardoor niet duidelijk is of toezicht daadwerkelijk effect heeft. Daardoor kunnen fouten zich blijven herhalen.
Politieke keuzes maken overtreders het te makkelijk
De Rekenkamer wijst ook naar de politiek. Beleidskeuzes zoals deregulering en versnippering van verantwoordelijkheden hebben volgens het rapport het toezichtstelsel uitgehold. Signalen uit de praktijk bereiken ministers vaak wel, maar leiden zelden tot structurele verbeteringen. Veel handhavers ervaren hun werk daardoor als “dweilen met de kraan open”.
Oproep tot structurele hervormingen
De Rekenkamer pleit voor een grondige versterking van het stelsel. De aanbevelingen zijn onder meer:
- Verbeter samenwerking en gegevensuitwisseling tussen toezichthouders;
- Werk met uniforme registraties en definities;
- Maak handhavingsstrategieën transparant en risicogestuurd;
- Stel per thema concrete en meetbare doelen;
- Rapporteer jaarlijks aan het parlement over voortgang en resultaten.
Vertrouwen in de rechtsstaat op het spel
Met het rapport richt de Rekenkamer zich nadrukkelijk tot politiek en bestuur. Effectiever toezicht en handhaving zijn volgens de Rekenkamer onmisbaar om het vertrouwen in de rechtsstaat te herstellen en maatschappelijke schade te beperken.
