Blockchain: het potentieel en de valkuilen

Rudolf de Schipper
Ik kan me best voorstellen dat mensen en organisaties zich vragen stellen bij de populariteit van bitcoin. Wie heeft er online een extra valuta nodig, als er al zoveel munteenheden zijn om transacties mee uit te voeren? Dan moet je toch iets te verbergen hebben? Met name het witwassen van zwart geld, betaling voor en door cybercriminelen, verder kan je toch niet in bitcoin geïnteresseerd zijn? En die hele blockchain technologie zal dan ook wel niet deugen, toch?

Dat zou wel een erg beperkte visie op bitcoin en blockchain zijn. Ten eerste is bitcoin allesbehalve een ideale valuta voor duistere transacties, want elke transactie wordt door het blockchain principe juist erg open en transparant. Ten tweede is een keuze voor bitcoin en andere blockchain toepassingen vaak een keuze tegen inmenging van derden die enkel uit zijn op financieel gewin: tegen “de banken”, tegen “de makelaars en notarissen”, en ga zo maar door.
Het centrale principe – dat je een keten maakt van transacties die elkaar bevestigen en dat je daardoor geen derden nodig hebt om een afspraak en transactie tussen twee partijen te formaliseren en te bekrachtigen – oefent niet alleen een aantrekkingskracht uit op individuen die de gevestigde waarden in vraag willen stellen. In veel organisaties leeft ook de overtuiging dat blockchain  kan bijdragen tot nieuwe businessmodellen. Beide ideeën hoeven elkaar trouwens niet uit te sluiten: de blockchain technologie laat zich inzetten voor bijzonder veel uiteenlopende toepassingen, en uiteindelijk bepaal je zelf wie er de voordelen van zal plukken. Dat omschreef ik al in een eerder artikel  op dit platform (‘Vier manieren om je voor te bereiden op blockchain.’) Wil je als individuen financiële zaken met elkaar regelen zonder je bank hiervoor in te schakelen? Dat kan. Wil je van de notaris af door de verkoop van een huis via blockchain af te handelen? Technisch kan dat ook, maar juridisch en wettelijk wordt dit wellicht al wat minder evident.
Visionair versus uitvoerbaar
“Tussen droom en daad staan wetten en praktische bezwaren”, zei Willem Elsschot zowat honderd jaar geleden al. En ook nu is die uitspraak perfect van toepassing. Vele vernieuwende ideeën borrelen nu op bij commerciële en andere organisaties. Als je iets verkoopt met BTW en het bedrag van die BTW achteraf ofwel moet terugbetalen ofwel verrekent in een aankoop met BTW, zou het dan niet veel eenvoudiger zijn als dit automatisch gebeurde, dat die verrekening in de blockchain wordt ingebouwd? En zou het geen enorme besparing op tijd en administratieve kosten kunnen betekenen als we ook douanetransacties op die manier konden doorrekenen? Of om automatisch contracten te laten opmaken en voltrekken, zonder enige menselijke interventie? Het zijn niet eens zo’n visionaire ideeën maar ze zouden het leven van velen ingrijpend kunnen veranderen, en vele individuen en organisaties tonnen geld kunnen besparen.
Digital Trade Chain consortium
De eerste concrete initiatieven worden trouwens nu al opgestart, ook in de Lage Landen. Zo hebben KBC en Rabobank samen met enkele grootbanken uit onder meer Duitsland en Frankrijk, een zogeheten ‘Digital Trade Chain’ consortium opgericht. Dit consortium bouwt nu al, in samenwerking met IBM, een blockchain netwerk dat KMO’s moet helpen om hun im- en exportprocessen te vereenvoudigen en tegelijk betrouwbaarder te maken. Het systeem zou eind dit jaar al operationeel moeten zijn.
Maar dan komen toch weer die wetten en praktische bezwaren opduiken. Eer er een wettelijk kader bestaat om transacties bindend te maken en als officieel bewijsmateriaal te kunnen gebruiken, zal er nog veel juridisch en regelgevend water naar de zee vloeien. Deels terecht, natuurlijk, want het betreft ingrijpende veranderingen die best grondig kunnen worden onderzocht voor ze officieel bekrachtigd worden. Maar tegelijk valt het te voorspellen dat voorzichtigheid zodanig de agenda zal bepalen dat we dit soort vernieuwingen de eerstkomende jaren niet meteen moeten verwachten. En dan hebben we het nog niet over privacy gehad: als je een transactie tussen jou en je buur enkel kan laten plaatsvinden door ze deel te laten uitmaken van een ketting waar ook totaal niet betrokken derden naar kunnen kijken, hoe wijd open je dan de deur voor ongewenst meeglurende derden op zoek naar bezwarend of ander materiaal? Logisch dat ook hier met de nodige omzichtigheid mee wordt omgesprongen.
En dan hebben we het nog niet gehad over dat andere praktische bezwaar: de feilbaarheid van de mens. Bij het uitproberen van smart contracts is dat al pijnlijk gebleken. Door een bug in een programma waren 12 miljoen bitcoins zomaar verdwenen. Gewoon oplossen, denk je dan? Zo eenvoudig is dat niet, want dan breek je de ketting waarin deze fout is opgetreden. En van die ketting maken ook vele geldige transacties deel uit, die door die aanpassing in het honderd zouden lopen. Maar hoe maak je die fout dan goed, en bezorg je die 12 miljoen coins alsnog aan de rechtmatige eigenaar?
Dat brengt ons dan bij het volgende niveau in de praktische bezwaren: wat als die fout optreedt in een geautomatiseerd proces en pas weken later wordt ontdekt? Hoe groot is de schade dan? En hoe wordt die opgelost? Om nog te zwijgen van andere prangende vragen die zich op dat moment opdringen: wie zal opdraaien voor de gevolgen van de schade? De programmeur die de foutieve code schreef? De partijen die bij de fout gelopen transactie(s) betrokken zijn? De organisatie die de foute software heeft ter beschikking gesteld? Precies door de aard van blockchain – de technologie zorgt voor de controle, niet de mens – wordt het heel moeilijk om die verantwoordelijkheid bij iemand te leggen.
O ja, en om ons concrete initiatief ook nog even te gebruiken: ook daar ligt een gevaar verscholen. IBM hoopt wel dat andere banken ook nog toetreden tot dit blockchain-netwerk dat het consortium helpt oprichten. Maar mij lijkt het een allesbehalve wenselijke situatie als één technologiepartner het beheer van een industriebreed initiatief zou dragen. En zolang het beperkt blijft tot slechts enkele spelers, zal de betrouwbaarheid van de transacties ook nog te wensen overlaten. Toegegeven: zowel de banken als IBM zelf zijn niet van de kleinste spelers, maar om het honderd procent slaagkans te geven, zou het toch beter zijn om het niet van één technologiepartner te laten afhangen.
Dus?
En zo komen we ironisch genoeg terecht bij het uitgangspunt waar de blockchain believers net van af wilden: er is een onafhankelijk controle orgaan nodig om alles te laten werken met voldoende vertrouwen van alle betrokken partijen. Terug naar af dus? Niet noodzakelijk. Je kan ervoor zorgen dat dit controle-orgaan door alle betrokken partijen wordt erkend, en dat dit orgaan niet meer geld afroomt dan nodig is voor de goede werking. In afwachting hiervan juichen we de concrete projecten wel toe, want alles wat helpt om deze technologie volwassener te laten worden is voor iedereen een goede zaak.
De auteur Rudolf de Schipper is senior project manager bij Unisys.